Leon Doorduijn en Lydia Dakak, apothekers in opleiding tot specialist

Waarom dit onderzoek
In de voorafgaande jaren is een toename van het gebruik van opiaten door volwassenen van 65 jaar en ouder gesignaleerd. Opiaatgebruik vormt een risico op het ontstaan van delier. Er bestaat een vermoeden dat opiaten via hun werkingsmechanisme ook invloed hebben op het ontstaan van dementie. Opiaten beïnvloeden de cognitie door de sederende werking. Bovendien moduleren opiaten microglia en ontstekingscellen in de hersenen, wat kan leiden tot neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer. Opiaten stimuleren daarbij apoptose van microglia en neuronen. Ondanks dit effect op de cognitie, is eerder geen onderzoek gedaan naar de relatie tussen langdurig opiaatgebruik en het risico op het ontstaan van dementie of het verslechteren van de cognitie.

Onderzoeksvraag
Leidt het gebruik van cumulatieve doses opiaten tot een toename van het risico op het ontstaan van dementie of tot een grotere cognitieve achteruitgang bij volwassenen van 65 jaar en ouder?

Hoe werd dit onderzocht?
Er werd een prospectieve cohortstudie uitgevoerd met in totaal 3434 volwassenen. De cohortgroep bestond uit volwassenen van 65 jaar en ouder die bij baseline niet gediagnostiseerd waren met dementie. Blootstelling aan opiaten werd uitgedrukt in total standardized doses (TSD’s), waarbij 1 TSD gelijk staat aan een keerdosis van 30 mg morfine-equivalent binnen de periode van tien jaar. Bijvoorbeeld, een patiënt die gedurende tien dagen eenmaal per dag 15 mg morfine gebruikte, heeft een cumulatieve blootstelling van (10 x 0,5 TSD =) 5 TSD’s. Ter controle werd op een vergelijkbare wijze gekeken naar het effect van langetermijngebruik van NSAID’s. Hierbij is 1200 mg ibuprofen-equivalent gelijk aan 1 TSD. De uitkomstmaat voor dit onderzoek was de diagnose dementie en achteruitgang in cognitie, gemeten met de CASI-score. Voor het bepalen van het effect van de cumulatieve blootstelling, is gebruik gemaakt van het proportionele hazardmodel.

Belangrijkste resultaten
In de cohortgroep is een significant hoger risico op het ontstaan van dementie gesignaleerd bij de groep met een cumulatieve opiaatdosis van meer dan 91 TSD’s, in vergelijking met een cumulatieve dosis van 0-10 TSD’s [HR=1,29 (95% BI 1,02-1,62)]. Een overeenkomstig resultaat is gevonden in de controlegroep bij een cumulatieve dosis NSAID’s van meer dan 541 TSD’s vergeleken met 0-60 TSD’s [HR=1,31 (95% BI 1,07-1,62)]. Opiaat- en NSAID-gebruik werden beide niet geassocieerd met een snellere achteruitgang in cognitie.

Consequenties voor de praktijk
Er is een verhoging op het risico van ontstaan van dementie gevonden bij patiënten met de hoogste cumulatieve dosis opiaat. Een vergelijkbaar resultaat is gevonden bij het gebruik van de hoogste cumulatieve dosis NSAID. Een nadelig effect van opiaten op het ontwikkelen van dementie lijkt hier niet mee aangetoond. Het lijkt dan ook niet zinvol om het risico op dementie een rol te laten spelen in de overwegingen wel of niet te starten met opiaten. Mogelijk is er een verband tussen het ervaren van hevige pijn en het ontwikkelen van dementie.

Literatuur
Dublin S, Walker RL, Gray SL, Hubbard RA, Anderson ML, Yu O et al. Prescription Opioids and Risk of Dementia or Cognitive Decline: A Prospective Cohort Study. JAGS 2015;63:1519-1526.