Gabapentine bij ernstige alcoholontwenning
Anjuli Aarts en Lucienne van den Boogerd, apothekers in opleiding tot specialist
mei 2020
Waarom dit onderzoek?
Veel van de medicatie die kan helpen bij totale onthouding of het verminderen van drinken is niet bij iedereen even effectief. Een meer gepersonaliseerde aanpak, specifieker gericht op symptomen, zou de werkzaamheid en acceptatie van farmacotherapie kunnen verbeteren. Een subgroep van alcoholmisbruikers die nog onvoldoende onderzocht is, zijn mensen met ontwenningsverschijnselen. Er wordt gedacht dat deze voornamelijk worden ervaren door GABA- en glutamaatsignaaltransmissie. Medicatie hierop gericht, kan mogelijk gunstig zijn in de behandeling. Gabapentine bleek uit eerder onderzoek even effectief als fenobarbital en ook werkzaam in vergelijking met lorazepam.[1 2] Daarnaast bleek het effectief bij het voorkómen van terugval op korte termijn na detoxificatie met medicatie.[3] In dit onderzoek is gabapentine vergeleken met placebo en is in het bijzonder gericht op de mate van ontwenningsverschijnselen. Recente gerandomiseerde trials betrokken deze verschijnselen hier niet bij.
Onderzoeksvraag
Is gabapentine effectief in de behandeling van alcoholmisbruik, voornamelijk bij patiënten met veel ontwenningsverschijnselen?
Hoe werd dit onderzocht?
Er werden 96 participanten gerandomiseerd, geselecteerd door Medical University of South Carolina. Inclusiecriteria waren: 18 tot 70 jaar, voldoen aan criteria voor alcoholmisbruik volgens DSM-5 inclusief ontwenningsverschijnselen, minimum van vijf eenheden alcohol/dag in de 90 dagen vóór toetsing en minstens drie dagen totaal alcoholvrij vóór randomisatie. Er mocht geen sprake zijn van drugs, gebruik van psychoactieve stoffen of andere medicatie dan antidepressiva. Men mocht niet voldoen aan criteria voor major depressive disorder, bipolaire, psychotische of eetstoornis. Participanten moesten qua medicatie stabiel zijn. Vrouwen mochten niet zwanger zijn of borstvoeding geven, moesten betrouwbare anticonceptie gebruiken of menopauzaal zijn. Er werd gerandomiseerd ingedeeld in de interventiegroep 300 mg gabapentine ’s ochtends en ’s middags en 600 mg voor het slapen met een opbouw van vier dagen, of in de placebogroep. Primaire uitkomstmaat was het percentage zonder zware drinkdagen (≥5 alcoholconsumpties/dag voor mannen en ≥4 voor vrouwen). De grootste secundaire uitkomstmaat was het percentage zonder drinkdagen gedurende het gehele onderzoek van vier maanden (totale onthouding).
Belangrijkste resultaten
In de gabapentinegroep hadden 12 van de 44 patiënten (27%) niet-zware drinkdagen, vergeleken met 4 van de 46 (9%) in de placebogroep (95%BI 3,1-34,1; p=0,02; NNT=5,4). In de gabapentinegroep bereikten 8 van de 44 patiënten (18%) dagen van totale onthouding vergeleken met 2 van 46 (4%) in de placebogroep (95%BI 1,0-26,7; p=0,04; NNT=6,2). De subgroep, met veel zelf-gerapporteerde ontwenningsverschijnselen voorafgaand aan de studie, had positieve effecten van gabapentine op niet-zware drinkdagen (p<0,02; NNT=3,1) en dagen van totale onthouding (p=0,003; NNT=2,7) vergeleken met placebo. De subgroep met weinig zelf-gerapporteerde onthoudingsverschijnselen had geen positieve effecten van gabapentine op niet-zware drinkdagen en dagen van totale onthouding. Een sterk punt van deze studie is dat expliciet is onderzocht of de mate van ontwenningsverschijnselen het effect van gabapentine beïnvloed. Dit is gedaan door het effect alleen te evalueren in individuen die aan de DSM-5-criteria voor alcoholontwenning voldeden en door een gevalideerd alcoholontwenning-zelfrapportage-instrument te gebruiken in de weken voor de randomisatie. Zwakke punten zijn de hoge uitval van geïncludeerde participanten: 13 van de 44 (30%) in de gabapentine- en 18 van de 46 (39%) in de placebogroep. Ook is zelfrapportage wellicht geen goede maat voor de ernst van alcoholontwenning.
Belangrijkste conclusies
Gabapentine werd effectief gevonden in het voorkómen van een terugval naar zwaar drinken en in het bereiken van onthouding. Significante effecten werden alleen gevonden in de groepen met veel zelf-gerapporteerde ontwenningsverschijnselen.
Consequenties voor de praktijk
De resultaten van deze studie laten zien dat gabapentine het meest effectief is na de start van de onthouding om dit vol te houden. Het werkt het beste bij mensen met een geschiedenis van ernstige ontwenningsverschijnselen. Toekomstige studies moeten symptomen gerelateerd aan alcoholontwenning tijdens gabapentinebehandeling evalueren, voordat het ingezet kan worden bij alcoholmisbruik.
Literatuur
1. Mariani JJ, Rosenthal RN, Tross S, Singh P, Anand OP. A randomized, open-label, controlledtrial of gabapentin and phenobarbital in the treatment of alcohol withdrawal. Am J Addict 2006;15(1):76-84. doi:10.1080/10550490500419110
2. Myrick H, Malcolm R, Randall PK et al. A double-blind trial of gabapentin versus lorazepamin the treatment of alcohol withdrawal. Alcohol Clin Exp Res 2009;33(9):1582-1588. doi:10.1111/j.1530-0277.2009.00986.x
3. Furieri FA, Nakamura-Palacios EM. Gabapentin reduces alcohol consumption and craving: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Clin Psychiatry 2007 Nov;68(11):1691-700. doi:10.4088/jcp.v68n1108