Voorschrijfpatronen en risicofactoren geassocieerd met opiaatgebruik

Willem Venhuizen en Timo Vogelzang, apothekers in opleiding tot specialist
januari 2020

Waarom dit onderzoek?
Er is toenemend bewijs dat opiaten steeds vaker worden gebruikt in de behandeling van chronische pijn die niet geassocieerd is met kanker. Hierdoor wordt een steeds grotere groep blootgesteld aan de mogelijk levensbedreigende bijwerkingen van opiaten. Dit onderzoek heeft als doel om meer inzicht te krijgen in de veranderingen van het aantal opiaatvoorschriften en de risicofactoren die in verband worden gebracht met het gebruik van opiaten.

Onderzoeksvraag
Verandert in Nederland in de loop der tijd het aantal opiaatvoorschriften, ziekenhuisopnames en overlijdens als gevolg van een opiaatoverdosis?

Hoe werd dit onderzocht?
Voor dit cohortonderzoek werden gegevens van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebruikt in de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 december 2017. Hierbinnen viel de gehele Nederlandse populatie van 16.779.575 inwoners in 2013 en 17.081.507 in 2017. Ook werden de gegevens gebruikt, verkregen via de Gezondheidsmonitor en uitgevoerd door de gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD) in 2012 en 2016. Het aantal opiaatvoorschriften was te herleiden via verzekeringsgegevens, beschikbaar via de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Het aantal ziekenhuisopnames ten gevolge van een opiaatoverdosis werd geregistreerd door de Dutch Hospital Data (DHD). Sterfte als gevolg van een opiaatoverdosis werd met specifieke coderingen geregistreerd op de verklaring van de doodsoorzaak. Voorafgaand aan de analyse werden alle gegevens geanonimiseerd. Uitkomsten werden weergegeven als relatief risico en odds-ratio met een 95% betrouwbaarheidsinterval. Bij het berekenen van deze waarden werd er uitgegaan van een poissonverdeling.

Belangrijkste resultaten
Het percentage van de Nederlandse bevolking dat minimaal één opiaatvoorschrift ontving, nam toe van 4,9% in 2013 naar 6,0% in 2017. Dit is een relatieve toename van 24%. Ook het aantal ziekenhuisopnames ten gevolge van opiaatoverdosering nam toe van 9,2 per 100.000 inwoners in 2013 naar 13,1 in 2017. Daarnaast steeg de mortaliteit ten gevolge van een opiaatoverdosis: in 2013 was dit 0,83 per 100.000 inwoners en in 2017 was dit gestegen naar 1,2.
Risicofactoren gerelateerd aan opiaatgebruik zijn: een leeftijd ouder dan 65 jaar, basisonderwijs als hoogst genoten opleiding, weduwe- of weduwnaarschap, beperkte financiële middelen, BMI >30, roken, gerapporteerde gevoelens van depressie en gerapporteerde slechte tot zeer slechte fysieke gezondheid, zelf gerapporteerde rugpijn, reumatoïde artritis of fibromyalgie. Werkloosheid was geen risicofactor en alcoholmisbruik was negatief geassocieerd met opiaatgebruik. 

Belangrijkste conclusies 
Het aantal opiaatvoorschriften is gestegen tussen 2013 en 2017, evenals het aantal ziekenhuisopnames en sterfte gerelateerd aan een opiaatoverdosis. Deze toename is in absolute aantallen nog laag, maar onmiskenbaar.

Consequenties voor de praktijk
De resultaten van dit onderzoek geven aanleiding om het opiaatgebruik adequaat te blijven monitoren om een potentiële opiaat-epidemie te voorkomen. Het is onduidelijk welke opiaten hieraan specifiek bijdragen. In dit onderzoek werd namelijk geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende middelen.

Literatuur 
Bedene A, Lijfering WM, Niesters M, van Velzen M et al. Opioid Prescription Patterns and Risk Factors Associated With Opioid Use in the Netherlands. JAMA Netw Open 2019 Aug 2;2(8):e1910223.