Anouk Cuijpers en Angeline Dirkx, apothekers in opleiding tot specialist
november 2021
Waarom dit onderzoek?
Obesitas is een groeiend probleem. Patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen worden hierdoor disproportioneel getroffen. Antipsychotica (AP) worden geassocieerd met gewichtstoename en met metabole verstoring. Meerdere gepubliceerde meta-analyses hebben gewichtstoename aangetoond.[1-8] Eerdere meta-analyses waren gericht op gewichtstoename op de korte termijn en hadden een follow-up van maximaal dertien weken.[9 10] Tevens lag de focus slechts op patiënten met schizofrenie en werd er geen onderscheid gemaakt tussen AP-naïeve (voor het eerst startende) en AP-‘switch’-patiënten (die wisselen van AP).
Onderzoeksvraag
In deze meta-analyse wordt er gekeken naar de invloed van verschillende AP op het lichaamsgewicht, ongeacht de diagnose. Daarnaast wordt AP geïnduceerde gewichtstoename (AIWG) bij AP-naïeve en -switchpatiënten onderzocht.[11]
Hoe werd dit onderzocht?
Een meta-analyse werd uitgevoerd waarbij gewichtsveranderingen, ongeacht de psychiatrische diagnoses die zijn gerapporteerd. De belangrijkste inclusiecriteria waren: beoordeling van het lichaamsgewicht/gewichtsverandering, leeftijd vanaf 18 jaar, beschikbaarheid uitkomstmaten per AP en RCT met een adequate controlegroep. De verschillende artikelen zijn verdeeld in vier meetperiodes: <6, 6-16, 16-38 en >38 weken. De uitkomstmaat was verandering in lichaamsgewicht. De artikelen werden geclassificeerd in AP-naïeve- en in AP-switchgroep.
Belangrijkste resultaten
Voor deze meta-analyse zijn in totaal 404 artikelen gebruikt, waarvan slechts 58 met AP-naïeve patiënten. Bij deze patiënten is de uitkomst dat ze allemaal last hebben van gewichtstoename. Deze is afhankelijk van het soort AP. In de groep AP-switch ondervinden vrijwel alle patiënten gewichtstoename. De meest ernstige toename werd gevonden voor clozapine in alle vier de meetperiodes: <6 weken: 3,29 kg (95%BI 1,92-4,67), 6-16 weken: 3,77 kg (95%BI 2,87-4,67), 16-38 weken: 3,94 kg (95%BI 1,86- 6,02) en >38 weken: 10,9 kg (95%BI 7,59-14,21), gevolgd door olanzapine. Alleen patiënten met amisulpride, aripiprazol en ziprasidon tonen geen gewichtstoename; sommige tonen zelfs een gewichtsafname na de switch. Tevens blijkt dat de diagnose geen rol speelt in AIWG.
Belangrijkste conclusies
Alle AP resulteren in gewichtstoename, behalve ziprasidon in AP-switchonderzoeken. De AP-naïeve AIWG is merkbaar voor alle middelen op zowel korte als langere termijn. Lastig is dat de meest effectieve middelen, clozapine en olanzapine, tevens de grootste gewichtstoename vertonen. Indien nodig kan overstappen op een ander AP, zoals aripiprazol, amisulpride en ziprasidon, worden aanbevolen; deze worden geassocieerd met minder gewichtstoename. Tevens blijkt dat dit onafhankelijk is van de diagnose.
Consequenties voor de praktijk
Alle effecten van een AP dienen in overweging genomen te worden voordat de therapie gestart of gewijzigd wordt. Neem daarom vóór aanvang bij AP-naïeve patiënten alle effecten en risicofactoren door, waaronder de toename van lichaamsgewicht. In tegenstelling tot richtlijnen die een AP-switch aanbevelen als eerste stap om AIWG aan te pakken, raden we ten zeerste aan een kritische evaluatie voor het verliezen van lichaamsgewicht te overwegen, zoals individuele leefstijladvisering en oefeninterventies, voordat van antipsychoticum wordt gewisseld.
Literatuur
1. Allison DB et al. Meta-analysis of the effect of excluding early deaths on the estimated relationship between body mass index and mortality. Obes Res 1999; 7(4):342-354.
2. Alvarez-Jimenez M et al. Antipsychotic-induced weight gain in chronic and first-episode psychotic disorders: a systematic critical reappraisal. CNS Drugs 2008;22(7):547-562.
3. Bak M et al. Almost all antipsychotics result in weight gain: a meta-analysis. PLoS One 2014;9(4):e94112.
4. Correll CU, Lencz T, Malhotra AK. Antipsychotic drugs and obesity. Trends Mol Med 2011;17(2):97-107.
5. Leucht S et al. Comparative efficacy and tolerability of 15 antipsychotic drugs in schizophrenia: a multiple-treatments meta-analysis. Lancet 2013;382(9896):951-62.
6. Parsons B, Allison DB, Loebel A, Williams K, Giller E, Romano S, et al. Weight effects associated with antipsychotics: a comprehensive database analysis. Schizophr Res 2009;110(1-3):103-110.
7. Rummel-Kluge C et al. Head-to-head comparisons of metabolic side effects of second generation antipsychotics in the treatment of schizophrenia: a systematic review and meta-analysis. Schizophr Res 2010;123(2-3):225-233.
8. Rummel-Kluge C et al. Second-generation antipsychotic drugs and extrapyramidal side effects: a systematic review and meta-analysis of head-to-PLOS ONE Antipsychotics give more weight gain in naive compared to switch patients PLOS ONE | https://doi.org/10.1371/journal.pone.0244944 February 17, 2021 19 / 21 head comparisons. Schizophr Bull 2012;38(1):167-177.
9. Huhn M et al. Comparative efficacy and tolerability of 32 oral antipsychotics for the acute treatment of adults with multi-episode schizophrenia: a systematic review and network meta-analysis. Lancet 2019; 394(10202):939-951.
10. Pillinger T et al. Comparative effects of antipsychotics on metabolic function in patients with schizophrenia, predictors of metabolic dysregulation, and association with psychopathology: a systematic review and network meta-analysis. Lancet Psychiatry 2020;7(1):64-77.
11. Bak M et al. Antipsychotics result in more weight gain in antipsychotic naive patients than in patients after antipsychotic switch and weight gain is irrespective of psychiatric diagnosis: A meta-analysis. PLoS ONE 2021;16(2):e0244944.